نور الزهرا (سلام الله علیها)

رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «آدمی بر آیین دوست خود است پس بنگرید با که دوستی می کنید.» (1)
وقتی وسیع تر و عمیق تر به این مسئله نگاه کنیم، پی می بریم که شناسایی درست دوست و دشمن، حتی در مهمترین مسائل زندگی دنیایی و اخروی ما تاثیر دارد. مسئله ای که در اسلام با عنوان «تولی و تبری» به آن پرداخته می شود.

مفهوم تولی و تبری
تولی، به معنای «پذیرش دوستی» (2) کسی و تبری به معنای «دوری گزیدن و بیزار شدن» از کسی است. (3) درباره ی معنای اصطلاحی این دو واژه چنین گفته اند:
«تولی و تبری یعنی انسان از لحاظ عاطفی، قلب خود را از محبت و علاقه ی خدا، پیامبران و ائمه ی معصومین (علیهم السلام) و جانشینان به حق آنان (فقیهان) و مؤمنان پر کند و در عین حال، بغض و کینه ی دشمنان آنها را به دل بگیرد.» (4)
بنابراین تعاریف، انسان عاقل مختار، باید دوستی را انتخاب کند که در انتها، بتواند سرش را مقابل خداوند بالا بیاورد و امان از روزی که در روز حساب، سخنی جز تته پته کردن درباره ی دوستان ناباب نداشته باشیم.

اهمیت انتخاب دوست و دشمن
چنانچه گفتیم، تولی و تبری، به معنای دوست گزینی و دشمن گزینی است. در ادامه به گوشه ای از اهمیت آن می پردازیم:
الف) تاثیر دوستی و دشمنی در دین: یکی از دوستان امام صادق (علیه السلام) از ایشان پرسید: «آیا دوستی و دشمنی از ایمان است؟» ایشان فرمودند: «آیا ایمان جز دوستی و دشمنی است؟» (5)
همچنین در جای دیگری می فرمایند: «کسی که دوستی و دشمنی اش بر اساس دین نباشد، دین ندارد.» (6)
ب) تاثیر در منش: اینکه چه کسی را به عنوان دوست و مرکز علاقه و توجهات خودمان قرار دهیم، سبب می شود تا رفته رفته به دنبال آن حرکت کنیم. از این رو، دوست خوب انسان را به راه می آورد و دوست ناباب انسان را به بیراهه می برد: امیرالمؤمنین علی(ع)، فرمودند: «با خوبان معاشرت كن تا از آنان باشى و از بدان دورى كن تا از آنان نباشى.» (7)
ج) تاثیر دوستی و دشمنی در آخرت: رسول گرامی اسلام (ص) می فرمایند: «هر مردى با كسى كه به آن علاقه ‏مند است محشور می شود…» (8)

ارتباط تولی و تبری به انتظار چیست؟
منتظر کسی است که تولی و تبری داشته باشد. دوستی با دوستان خداوند از احکام شریعت دانسته شده است. امام رضا (ع) فرمودند: « اعتقاد داشتن به عذاب قبر  و منكر  و نكير و زنده شدن پس از مرگ، و حساب، و ميزان، و صراط، و بيزارى از سركردگان گمراهى و پيروانشان، و دوست‏ داشتن دوستان خدا…از احکام شریعت است.» (9)
فرد منتظر، بعد از این که امام زمانش را شناخت، باید تصمیم بگیرد که دوست حسین (ع) باشد یا دوست یزید (علیه اللعنه)! چرا که چیزی نمی گذرد که در دوراهی تصمیم قرار می گیرد، که کدام را انتخاب کند: سپاه امام را؛ یا سپاه سفیانی و ابلیس را.
فکر نکنید که پیوستن به سپاه سفیانی، از ما بعید است! چرا که آن زمان، بین پذیرفتن عدالت و راحت طلبی درمی مانیم. این را بگذارید کنار این که دشمنان امام، لایه لایه اند و ما، شاید تنها دو لایه ی رویی را بشناسیم و دشمنان اصلی از چشممان دور بمانند. این را بگذارید کنار آنکه، دشمنان امامان، در مسیر باطل خود بسیار پیش رفته اند و چه بسا همین امروزی که زیر پرچم حسین (ع) سینه می زنیم، در دل محبت خولی داشته باشم.
این است که شناخت دشمنان و دوستان امام عصر (عجل الله تعالی فرجه)، در حرکت به سمت ایشان بسیار راه گشاست.
برای مثال: در همین روزهایی که گذشت، «زیارت عاشورا» خواندیم و بارها گفتیم «انی سلم لمن سالمکم و حرب لمن حاربکم…» (دوستم با دوست شما و دشمنم با دشمن شما…)، اما از خودمان پرسیده ایم که امروز که یزید و معاویه ای وجود ندارد، دوستی و دشمنی مان را باید به چه کسانی ابراز کنیم؟ حتی اگر این را می دانیم، چقدر در مسیر عمل کردن به آن موفق بوده ایم؟ کوچکترین مثالی که می توان زد این است: آیا به پیامک های طنزآلودی که درباره ی امامان بیاید، می خندیم یا به فرستنده ی آن تذکر می دهیم که ارزشمندترین دوستانمان را به شوخی و سخره نگیرند.

لایه های دشمنی، مراتب دوستی
اسماعیل شفیعی سروستانی، محقق مهدوی، در سخنرانی خود درباره ی گستره ی دشمنان اسلام در زیارت عاشورا، لایه های ظلم را هفت لایه دانست. می توانید این لایه ها را در نمودار زیر ببینید و برای خواندن مشروح آن به اینجا مراجعه کنید.

همانطور که دشمنان اسلام چنین رتبه بندی و درجه ای دارند، دوستان نیز به همین ترتیب هستند: در رأس دوستان خداوند، ائمه ی معصومین (ع) قرار می گیرند و سپس شیعیان، محبان، دوستداران و دوستداران دوستداران. (10)
روایت زیر گویای اهمیت مراتب دوستان حضرات معصومین (ع) است:
مردى به زنش گفت نزد فاطمه (سلام الله علیها) برو و از او بپرس که آيا من از شيعيان شما هستم يا نيستم. آن زن رفت و سؤال كرد حضرت فاطمه (س) فرمودند: «اگر به گفته‏ هاى ما عمل مى‏ كنى و از آنچه نهی کرده ایم، دست مى‏ كشى، شيعه هستى. اگر به گفته‏ هاى ما توجهى ندارى و از آنچه نهی کرده ایم هم دست برنمى ‏دارى؛ از شيعيان ما به حساب نمى ‏آیى.»
او برگشت و جريان را به شوهرش اطلاع داد و گفت: واى بر من! پس چه کسی ما را از اين گناهان خلاص مى ‏كند و من در جهنم جاودان خواهم شد زيرا هر كس شيعه نباشد در جهنم است.
زن برگشت و جريان را به حضرت فاطمه (س) گفت: حضرت فرمودند: «به شوهرت بگو اين طور نيست كه خيال كرده ‏اى، شيعيان ما از نيكان اهل بهشت هستند؛ همه دوستان ما و دوستان دوستان ما و دشمنان دشمنان ما [در بهشت هستند]» (11)

ملاک دشمن شناسی و دوست شناسی چه باشد؟
رسول گرامی اسلام (ص)، پیش از رحلت خویش، از ملاک دوست یابی و دشمن یابی، سخن گفتند. همه ی ما این حدیث را می شناسیم:
«انّى تاركٌ‏ فيكمُ الثَقلَين‏ ما اِن تَمسَّكتُم بِهِما لَن تضلّوا ابداً: كتابَ اللَّه و عترتى اهل بيتى و اِنَّهُما لَن يَفترقا حتى يَردا علىَّ الحوضِ»
(من شما را ترک می کنم در حالی که دو چیز گرانقدر می گذارم تا به آنها چنگ زنید تا به وسیله ی آنها، گمراه نشوید:  کتاب خدا و عترتم اهل بیتم و آنها از هم جدا نمی شوند تا در حوض کوثر بر من وارد گردند.» (12)

پی نوشت:
1. منهاج البراعة في شرح نهج البلاغة (خوئى)، ج‏6، ص: 136؛ با استفاده از نرم افزار جامع الاحادیث 3/5، تولید موسسه نور
2. لسان العرب، ج 15، ص 407، ماده ی “ولی"؛ به نقل از شفیعی سروستانی، ابراهیم، معرفت امام زمان و تکلیف منتظران، نشر موعود عصر، ص 102
3. المصباح المنیر فی غریب الکبیر، صص 672- 673؛ به نقل از همان، ص 103
4. شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام، صص 429- 446؛ به نقل از همانو
5. کلینی، الکافی، ج 2، ص 125؛ به نقل از همان.
6. همان، ص 127؛ به نقل از همان، ص 104
7. نهج البلاغه، نامه 31؛ به نقل از سایت شهید آوینی، احادیث موضوعی، ذیل واژه ی دوستی
8. مصباح الشريعة / ترجمه مصطفوى، متن، ص: 442؛ با استفاده از نرم افزار جامع الاحادیث 3/5، همان.
9. تحف العقول / ترجمه جعفرى ؛ ص397؛ با استفاده از همان نرم افزار.
10. به نقل از اسماعیل شفیعی سروستانی در سخنرانی شصت و نهمین نشست ماهانه ی موعود.
11. ايمان و كفر ( ترجمه كتاب الإيمان و الكفر بحار الأنوار جلد 64 / ترجمه عطاردى) ؛ ج‏1 ؛ ص280؛ با استفاده از نرم افزار جامع الاحادیث 3/5؛ همان.
12. صول الكافي/ ترجمه كمره‏اى، ج‏6، ص: 652؛ با استفاده از همان نرم افزار.