نور الزهرا (سلام الله علیها)

از دیدگاه آقاي مطهري گناه به طور خلاصه یعنی ترك واجبات و انجام محرمات. به عبارتی دیگر، سرپیچی از دستورات خدابه خاطر مصلحت طلبی و منفعت طلبی و … . هم چنین، گناه از مرتبه ي نفس اماره و مرتبه ي مادون حیوانی – که مرتبه ي خاصی از مراتب نفس اند – نشأت می گیرد.

شناخت که بدیهی و تعریف ناپذیر است تقسیم می شود به حضوري و حصولی. خود حصولی نیز به تصور و تصدیق تقسیم می شود. هر یک از تصور و تصدیق نیز یا بدیهی است یا نظري.

در یک تقسیم بندي دیگر علم یا حکمت عملی است و یاحکمت نظري. حکمت نظري عبارت است از علم به احوال اشیاء آن چنان که هستند یا خواهند بود. حکمت عملی نیز عبارت ا ست از علم به اینکه افعال اختیاري بشر چگونه و به چه منوال خوب است یا نیست و باید باشد یا نباشد.

تأثیر معرفت بر معرفت این است که انسان با نیروي استدلال و تفکر و مستقل از عمل و تجربه می تواند به حقیقت برسد؛یعنی علم از علم می زاید. ولی تأثیر غیر معرفت بر معرفت این است که علم بر پایه اي غیر از علم استوار بشود.

عوامل غیر معرفتی (به غیر از گناه) که مورد توجه مطهري (ره) بوده اند عبارت اند از: حب و بغض و تعصب و کینه، تأثیر عمل بر ایمان، تزکیه و سیر و سلوك، کوشش و اخلاص، عبادت، تلقین، تقلید، عادت، تبعیت از نیاکان و بزرگان و … .

ماتریالیسم اخلاقی منجر به ماتریالیسم عقیدتی می شود؛ یعنی زمینه ي رشد اندیشه هاي متعالی را ضعیف و زمینه ي رشداندیشه هاي پست را تقویت می کند. گناهان تأثیري منفی بر روي معرفت بشري دارد و تقوا و پرهیز از گناه جلوي چنین تأثیرسلبی را می گیرد؛ بلکه، تقوا و پرهیز از گناه حتی باعث پیدایش برخی معارف راستین و حقیقی می شود.

گرچه مطهري (ره) گاه تصریح دارند به اینکه آن حکمتی که از تقوا حاصل می شود و آن روشنی و فرقانی که در اثر تقواپدید می آید حکمت عملی است نه حکمت نظري، گاه به گونه اي به شرح و تفسیر برخی آیات و روایات می پردازند که نشان دهنده ي حکمت نظري و علم حضوري نیز است.

گناهان موردي بحث شده که آثار مخربی بر روي اعتقادات انسان گذاشته و منجر به اموري چون انکار حقیقت و معاد می شوندعبارت اند از: عجب، طمع، حسد، تکبر بر خدا، شراب خواري، ستمگري، لجاج، تکبر، شهوات و هواهاي نفسانی، طینت منفعت پرست و مادي، خدافراموشی، کفر و نفاق، تمسخر، مترف بودن.این گناهان منجر به مسخ شدن فطرت و تیرگی و کدورت دلها و خاموشی نور ایمان می شود و در مقابل تقوا موجب روشنبینی و بصیرت دل می شود.

اسدی