نور الزهرا (سلام الله علیها)

پایان نامه سطح دو مرکز مدیریت حوزه های علمیه خواهران

عنوان: آزادی از دیدگاه استاد مطهری
استاد راهنما: فاطمه ابوترابیان
پژوهشگر: زهرا سپهری

چکیده :
این پژوهش با عنوان آزادی از دیدگاه استاد مطهری (ره)در مورد عناوین و موضوعات زیر به بحث می پردازد :
1.فصل اول : کلیات : که در این قسمت از پژوهش به تعریف و تبیین موضوع ، اهمیت و ضرورت تحقیق ، اهداف و فوائد تحقیق ، پیشینه ی موضوع تحقیق ، سؤالهای تحقیق ، روش تحقیق و واژه های کلیدی تحقیق اشاره شده است ؛ ازجمله ، اینکه آزادی از مقوله هایی است که همواره ذهن آدمیان را جلب و جذب کرده است .
2.فصل دوم : معنا و چیستی شناسی : که این فصل معنی لغوی و اصطلاحی ، مفهوم سازی استاد از آزادی و بررسی تاریخی آزادی را در بر می گیرد؛ ازجمله اینکه آزادی به معنای حریت ، آزادگی و رهایی است و در اصطلاح آزادی از لوازم حیات و تکامل است و نبودن مانع می باشد .
3.فصل سوم : گونه و گستره شناسی : که مواردی ازقبیل اقسام آزادی، مبانی آزادی ، مناسبت انواع آزادی، فلسفه و راه های وصول آزادی ، رابطه ی آزادی معنوی و اجتماعی ، قلمرو آزادی ( عمق و گستره ی آزادی ) را شامل می شود ازجمله اینکه آزادی هایی از قبیل تکوینی و تشریعی ، منفی و مثبت و … وجود دارد و اهمیت هر یک توضیح داده شده است. و اینکه آزادی معنوی و اجتماعی مکمل هم اند و از هم جدایی ناپذیرند و به عبارتی عمق و گستره ی آزادی را توضیح داده است و به قسمت مهم پژوهش از انواع آزادی که آزادی معنوی می باشد پرداخته است و راه های چگونگی رسیدن به این آزادی را تبیین نموده است.
4.فصل چهارم : دیده و چرایی شناسی : که به مباحثی از قبیل ارزش آزادی ( ذاتی - اصالی ، تبعی و ابزاری ) ، رابطه ی آزادی و عقل ، رابطه ی آزادی و فطرت ، آزادی مشروط و نامشروط ، حد و مرز آزادی در اسلام ، بررسی تطبیقی آزادی و آزادگی از دیدگاه مکاتب ، موضع دین در قبال آزادی ، ماهیت انقلاب اسلامی پرداخته است. از جمله اینکه نظر استاد و نقد ایشان را یادآور شده است؛ به عبارتی ، آزادی ابزار و وسیله است و آزادی مقوله ای است که با عقل و فطرت رابطه دارد و آزادی مشروط است تا جایی که لطمه به افراد دیگر نزند و مباحث دیگر .
5.فصل پنجم : شبهه شناسی : که این فصل ، فصل پایانی پژوهش است که شامل مواردی از قبیل عوامل سلب آزادی، آزادی حق است یا تکلیف ، رابطه ی آزادی و دین ، آیا آزادی معیار انسانیت است؟ اصل آزادی و حجاب ، آیا قضا و قدر الهی عاملی برای آزادی است یا محدودیت است ؟ آزادی و تساوی ادیان . رابطه ی آزادی اخلاقی با تعلیم و تربیت از دیدگاه دانشمندان غربی و آزادی - اصالت جامعه ، می شود. در واقع در این فصل به شبهات پاسخ داده شده است. از قبیل اینکه عده ای قائل به تکلیف بودن آزادی بودند ولی استاد این شبهه را برطرف کرده اند و اشاره کرده اند که آزادی حق است و موارد دیگر.
6.قسمت پایانی ، نتیجه گیری پژوهش می باشد که نتیجه ی پایانی را بیان نموده است .

نتیجه گیری :
چنان که گذشت آزادی از مقوله هایی است که ذهن و ضمیر آدمیان را به خود جلب کرده است و این واژه همان رهایی انسان است و آزادگی او را شامل می شود و در واقع نبودن مانع در رسیدن انسان به کمال و سعادت است. در واقع معنای صحیح آزادی از دیدگاه استاد هم این است که نباید مانع بروز استعدادهای بشری شد. و آزادی را همان حیثیت ذاتی انسان می دانند.
این واژه ، اقسامی دارد از قبیل آزادی تکوینی و تشریعی ، منفی و مثبت ، تفکر و عقیده ، که آزادی تفکر از انواع آزادی اجتماعی است و باید به آن ارزش داد و به عبارتی باید موانع آزادی تفکر از قبیل غرور، تیرگی عقل، ظن و گمان، هواپرستی و … را برداشت و در رابطه ی آزادی تفکر و عقیده باید گفت که عقاید انسان باید از روی تفکر باشند، آزادی اخلاقی- حقوقی، آزادی مطبوعات، آزادی عمل و آزادی اجتماعی و معنوی که این دو مکمل هم اند و آزادی معنوی بخش مهم آزادی است، در آزادی اجتماعی، انسان از همه ی موانع بیرونی آزاد است ولی در آزادی معنوی انسان از خودش آزاد است .
از دیدگاه استاد مطهری(ره) آزادی معنوی عواملی از قبیل معرفت، زهد، تقوا، عبودیت و توبه و … دارد که انسان با طی این مراحل به اوج معنویت می رسد. هم چنین معتقدند در کنار همه ی این موارد انسان ازنظر وجدان آزاد است که این وجدان او باید در مقابل عمل زشت عکس العمل نشان دهد .
گذشته از این مسائل انواع آزادی با هم رابطه دارند و آن این که آزادی اندیشه و تفکر زیربنای آزادی عقیده و این دو از انواع آزادی اجتماعی و زیربنای آزادی های دیگر ( اجتماعی و سیاسی و … ) هستند و در واقع فرمول کلی:آزادگی- آزادی اجتماعی، آزادی تفکر- آزادی های دیگر اجتماعی- سیاسی- اقتصادی- بیان-قلم و مطبوعات و … می باشد. و آزادی اجتماعی مرهون آزادی معنوی است.
در فلسفه ی آزادی باید گفت همان اسراری که در خلافت، کرامت و فرشته خوئی انسان نهفته است در موهبت آزادی هم نهفته است.
از دیدگاه استاد آزادی دو مبنا دارد طبیعت، فطرت که فطرت انسان باید آزاد باشد و این که این آزادی میدان و گستره ای دارد. درواقع آزادی اش نسبی است و عواملی ازقبیل وراثت، محیط اجتماعی، محیط طبیعی، تاریخ و عوامل زمانی و … آزادی او را محدود می کند .
از دیدگاه استاد آزادی ارزش تبعی دارد؛ یعنی، وسیله ی کمال است نه هدف درواقع چون آزادی بر معیار و مدار عقلانیت در حوزه ی نظری و عملی قابل تفسیر است پس از این جهت، ارزش آزادی، تبعی و ابزاری است.
و در مورد رابطه ی آزادی و عقل استاد معتقد است که چون اراده در انسان بر نیروی عقل و عقل عملی استوار است امیال و شوق انسان بر محور اراده ی عقلانی تفسیرپذیر بوده و از حیوانیت رها شده، تبعیت نمی کند و آزادی بر معیار و مدار عقلانیت تفسیر می شود .
این که انسان درست است آزاد است ولی آزادی او حق است و مشروط است؛ یعنی ، باید در مسیر انسانیت باشد نه برضد انسانیت و او را به کمال برساند و اسلام طبق این گفتار از آزادی مباحثی در قرآن و روایات آورده است ولی مکاتب غربی دیگر از آزادی طبق میل و هوس خود تفسیر نموده اند .
استاد معتقدند که دین و آزادی با هم رابطه دارند با این عناوین :
1. به طور قطع، تأمین آزادی اجتماعی جزء مقاصد انبیاست.
2. آزادی اجتماعی بدون آزادی معنوی میسر نیست.
3. آزادی معنوی را جزء از طریق دین نمی توان جبران کرد.
و در پایان این که اسلام همان تسلیم و دین اسلام ، دین تسلیم است که در هر زمان شکلی داشته است و در این زمان شکل دین گران مایه ای است که به دست حضرت خاتم الانبیاء ظهور یافته است و کلیه ی اسلام بر آن منطبق می گردد در واقع این مطلب پاسخ به شبهه ای است که می گویند همه ی ادیان یکسانند آن هم در همه وقت که این را در بحث آزادی و تساوی ادیان می گویند.